วิธีออกจากการภาวนา (สมาธิ)
เมื่อโยคีผู้ปฏิบัตินั่งภาวนา (สมาธิ) ไปจนครบเวลาที่ตนกำหนดไว้แล้ว ก่อนที่จะออกจากการภาวนา หรือออกจากสมาธิ ให้โยคีผู้ปฏิบัตินั้นกำหนดต้นจิต ว่า “อยากออกหนอๆ” อย่างน้อย ๓ ครั้ง เสียก่อน เพื่อให้จิตของโยคีนั้นคลายออกจากสมาธิ คลายจากปีติ และปัสสัทธิเสียก่อน
เมื่อกำหนดจิตแล้วอย่าพึ่งลืมตา ให้สังเกตดูว่าร่างกายของตนยังแข็งอยู่ด้วยอำนาจของปัสสัทธิ หรือว่าซาบซ่านอยู่ด้วยอำนาจของปีติธรรมอยู่หรือไม่ ถ้ามันยังมีอาการเช่นนั้นอยู่ ให้โยคีนั้นทดลองกระดิกนิ้วมือข้างขวาดูเสียก่อน ว่าเราสามารถกระดิกได้หรือไม่ ถ้ากระดิกยังไม่ได้ ให้กลับไปกำหนดต้นจิต ว่า “อยากออกหนอๆ” สัก ๓ ครั้งอีก ถ้าร่างกายยังมีอาการแข็งเหมือนเช่นนั้นอยู่ ก็ให้กลับไปกำหนดต้นจิตอีก ว่า “อยากลืมตาหนอๆ” สัก ๓ ครั้ง แล้วตั้งสติไว้ที่ตา กำหนด ว่า “ลืมตาหนอๆ” สัก ๓ ครั้ง แล้วค่อยๆ ลืมตาขึ้น
** เมื่อลืมตาขึ้นแล้ว อย่าหลับตาลงอีก ให้กลับไปกำหนดต้นจิตอีกว่า “อยากออกหนอๆ” สัก ๓ ครั้ง ถ้าร่างกายยังมีอาการแข็งอยู่ เป็นต้น ก็ให้กระดิกดูนิ้วมืออีกเสียก่อน อย่ารีบร้อนมากเกินไป พยายามให้มันค่อยเป็นไปตามเหตุตามปัจจัยอันสมควรเสียก่อน
เมื่อกระดิกนิ้วมือได้แล้ว ให้ค่อยๆ ดึงมือขวาออก พร้อมกับบริกรรม ว่า “ออกหนอๆ” สัก ๓ ครั้ง และให้สำเหนียกพิจารณาตามอาการที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบันขณะนั้น ให้เห็นอาการของแขนขวาที่เราค่อยๆ ยกไปวางคว่ำหน้ามือลงที่เข่าขวา จากนั้นให้ค่อยๆ ดึงมือซ้ายออกไปวางคว่ำหน้ามือลงที่เข่าซ้าย จากนั้นให้ยกมือขวามาจับเท้าขวา เอาเท้าขวาลงจากขาซ้าย แล้วดันเท้าขวาเข้าไปใต้ขาด้านซ้าย แล้วขาของเราก็จะอยู่ในท่าขัดสมาธิ จากนั้นก็เอามือขวากลับมาไว้บนเข่าขวาอีก แล้วใช้มือทั้ง ๒ ข่มเข่าทั้ง ๒ ข้าง ขึ้นพร้อมกับยกตัวขึ้น เมื่อยกตัวขึ้นแล้ว ก็เอาขาทั้ง ๒ ข้าง ที่ไขว้กันอยู่ด้านหลังนั้นออก แล้วนั่งทับส้นลงไปจะอยู่ในท่านั่งคุกเข่า จากนั้นก็กำหนดต้นจิต ว่า “อยากยืนหนอๆ” สัก ๓ ครั้ง แล้วค่อยๆ กำหนดยืนขึ้นพร้อมกับบริกรรม ว่า “ยืนหนอๆ” จนกว่าจะยืนเรียบร้อย และเตรียมเดินจงกรมในลำดับต่อไป
หมายเหตุ ถ้าในขณะที่โยคีออกจากสมาธินั้น สมาธิ ปีติ หรือปัสสัทธิ ไม่มาก ร่างกายไม่แข็ง เมื่อกำหนดต้นจิตว่า “อยากออกหนอๆ” ๓ ครั้ง แล้วก็ให้กำหนดว่า “ออกหนอๆ” พร้อมกับการกำหนดดึงเอามือขวาไปวางไว้ที่เข่าขวา และมือซ้ายไปวางไว้ที่เข่าซ้ายให้เรียบร้อยเสียก่อน แล้วค่อยกำหนดต้นจิต ว่า “อยากลืมตาหนอๆ” สัก ๓ ครั้ง จากนั้นให้ตั้งสติไว้ที่ตา กำหนดว่า “ลืมตาหนอๆ” สัก ๓ ครั้ง แล้วกำหนดพิจารณาอาการของการลืมตาไปตามลำดับๆ
ในขณะที่กำหนดออกอยู่นั้น ให้มีสติกำหนดพิจารณาดูอาการที่เป็นปัจจุบันที่ปรากฏอยู่ในขณะนั้นๆ ให้เห็นอาการของการเคลื่อนไหวนั้นๆ ให้ชัดเจน แจ่มแจ้ง ทันปัจจุบันธรรม เป็นขณะๆ ไป ก็ชื่อว่าเรากำหนดออกจากสมาธิโดยถูกต้องสมบูรณ์ดีแล้ว