วัตร

วัตร

       วัตร  คือ  ข้อปฏิบัติ  หรือแบบอย่าง  ที่ภิกษุควรกระทำให้เหมาะสมแก่กาลเทศะ  เพื่อความเป็นระเบียบเรียบร้อยและความผาสุกแก่สถานที่  หรือบุคคลที่ตนเกี่ยวข้อง  จำแนกไว้  ๓  ประเภทหลัก ๆ ดังนี้

๑. กิจวัตร

อุปัชฌายวัตร  วัตรที่สัทธิวิหาริกต้องปฏิบัติต่ออุปัชฌาย์

  • เอาใจใส่ในการอุปัฏฐากท่าน  ในกิจทุกอย่าง
  • หวังความศึกษาในท่าน
  • ขวนขวายป้องกันหรือระงับเรื่องเสื่อมเสียอันจักมีแล้วแก่ท่าน
  • รักษาน้ำใจของท่าน  ทำการใดให้ขออนุญาตก่อน
  • ให้ความเคารพในท่าน
  • ไม่เที่ยวเตร่ตามอำเภอใจ  ไปไหนบอกลาท่านก่อน
  • เมื่อท่านอาพาธเอาใจใส่พยาบาลไม่ไปไหนเสีย
  • พยาบาลจนกว่าจะหายหรือมรณภาพ 

สัทธิวิหาริกวัตร  วัตรที่อุปัชฌาย์พึงทำต่อสัทธิวิหาริก

  • เอาธุระในการศึกษาของสัทธิวิหาริก
  • สงเคราะห์ด้วยบริขารเครื่องใช้ ถ้าของตนไม่มีขวนขวายหา
  • คอยระงับเรื่องเสื่อมเสียอันจักมีแล้วแก่สัทธิวิหาริก
  • เมื่อสัทธิวิหาริกอาพาธ  ทำการพยาบาล

         วัตรที่อาจารย์และอันเตวาสิกต้องปฏิบัติต่อกันมีนัยเหมือนกันกับอุปัชฌายวัตรและสัทธิวิหาริกวัตร

อาคันตุกวัตร  วัตรของภิกษุผู้เป็นแขก

  • แสดงความเคารพต่อท่าน
  • แสดงความเกรงใจเจ้าของถิ่น
  • แสดงอาการสุภาพ
  • แสดงอาการสนิทสนมกับเจ้าของถิ่น
  • ประพฤติตามกฎกติกาของเจ้าของถิ่น
  • ถือเสนาสนะแล้วอย่าดูดาย เอาใจใส่ปัดกวาดให้เรียบร้อย

อาวาสิกวัตร  วัตรของภิกษุผู้เป็นเจ้าถิ่น

  • เป็นผู้หนักในการปฏิสัณฐาน
  • แสดงความนับถือแก่อาคันตุกะ  เช่นปูอาสนะให้ 
  • ทำปฏิสันถารโดยธรรม
  • ถ้าอาคันตุกะมาเพื่อจะพักที่วัดพึงจัดแจงที่พักให้

คิลานุปัฏฐากวัตร วัตรของผู้พยาบาลไข้

  • รู้จักประกอบเภสัช
  • รู้จักของแสลงและไม่แสลง
  • ไม่รังเกียจของโสโครก
  • ไม่เป็นผู้มักได้
  • เป็นผู้มีจิตเมตตา

คิลานกวัตร วัตรของผู้อาพาธ

  • ดูแลรักษาตนดี  ไม่ฉันของแสลง
  • รู้จักประมาณในของที่ไม่แสลง
  • ฉันยาโดยง่าย
  • บอกอาการไข้ตามความเป็นจริง
  • เป็นผู้อดทนต่อทุกขเวทนา

ปิณฑจาริกวัตร  วัตรในการบิณฑบาต

  • นุ่งห่มให้เรียบร้อยถูกต้อง
  • ถือบาตรภายในจีวร
  • สำรวมกิริยาให้เรียบร้อย  (ตามเสขิยวัตร)
  • กำหนดเส้นทางในการบิณฑบาต
  • รู้ว่าเขาจะให้  รับบิณบาตด้วยอาการสำรวม
  • รูปที่กลับถึงวัดก่อนให้จัดเตรียมที่ฉัน

ภัตตัคควัตร  วัตรในการฉันในโรงอาหาร

  • นุ่งห่มให้เรียบร้อยในบ้าน
  • รู้จักอาสนะที่อันควรแก่ตน
  • ห้ามนั่งทับสังฆาฏิในบ้าน
  • ทายกถวายน้ำ  โภชนะ  รับโดยเอื้อเฟื้อ
  • ภิกษุทั้งหลายยังไม่ได้รับโภชนะทั่วกัน  พระเถระอย่าพึงฉัน  เว้นแต่ที่อังคาส  มีภิกษุมากแลเห็นไม่ทั่วกัน
  • ฉันด้วยอาการเรียบร้อย
  • รออิ่มพร้อมกัน
  • ระวังไม่บ้วนปากล้างมือให้น้ำกระเซ็นถูกจีวรตนและภิกษุข้าง ๆ
  • ฉันในที่อังคาสของทายก  เสร็จแล้วอนุโมทนา
  • เมื่อกลับอย่าเบียดเสียดกันออกมา
  • ไม่เทน้ำล้างบาตรมีเมล็ดข้าวในบริเวณบ้าน

เสนาสนคาหาปกวัตร  วัตรของภิกษุผู้แจกเสนาสนะ

  • ไม่ควรย้ายภิกษุผู้แก่กว่า  เพื่อจะให้แก่ภิกษุผู้อ่อนกว่าเข้าอยู่
  • ไม่ควรย้ายภิกษุผู้อาพาธ (เว้นแต่เป็นโรคติดต่อกัน
  • เช่นโรคเรื้อน)
  • ไม่ควรย้ายภิกษุผู้รักษาคลังสงฆ์
  • ไม่ควรย้ายภิกษุผู้เป็นพหูสูต
  • ไม่ควรย้ายภิกษุผู้ทำการปฏิสังขรณ์เสนาสนะอันชำรุดให้คืนเป็นปกติ  (หมายเอาย้ายจากเสนาสนะที่ดีไปอยู่เสนาสนะที่ไม่ดี)

เสนาสนคาหกวัตร  วัตรของภิกษุผู้อยู่ในเสนาสนะ

  • อย่าทำให้สกปรก
  • ปัดกวาดหยากไย่  ฝุ่นละอองให้สะอาด
  • ระวังอย่าทำของต่าง ๆ  ชำรุด
  • ดูแลรักษาของใช้ในเสนาสนะให้ดี
  • จัดตั้งน้ำใช้  น้ำฉันให้พร้อม
  • ของใช้ในเสนาสนะหนึ่ง  อย่าเอาไปใช้ในที่อื่น

คมิกวัตร  วัตรของภิกษุผู้จะไปอยู่ที่อื่น

  • เก็บทำความสะอาด  ซ่อมแซมเสนาสนะที่ตนอยู่ให้เรียบร้อย
  • บอกมอบคืนเสนาสนะแก่เจ้าหน้าที่
  • บอกลาผู้ที่ตนพึงพำนักอยู่  คือ อุปัชฌาย์,  อาจารย์ หรือ      เจ้าอาวาส

วัจจกฏีวัตร  วัตรในการเข้าห้อมส้วม

  • ให้เข้าตามลำดับผู้ไปถึง
  • ระวังกิริยา  เช่น  เห็นประตูปิดให้ส่งเสียง  ถาม – ตอบ
  • รู้จักรักษาบริขาร  เปลื้องจีวรไว้ข้างนอก
  • ให้ระวังรักษาตน  อย่าเบ่งแรง  และอย่าใช้ไม้ที่มีปม 
  • มีหนามชำระ
  • อย่าทำกิจอื่นเวลาถ่าย  ห้ามเคี้ยวไม้ชำระฟัน
  • ระวังอย่าทำสกปรก  เช่น  บ้วนน้ำลายลงในวัจจกุฎี
  • ให้ช่วยกันรักษาความสะอาด

๒. จริยาวัตร

  • ห้ามเหยียบผ้าขาวที่เขาปูไว้ในที่นิมนต์
  • ยังมิได้พิจารณาก่อน  อย่าพึงนั่งลงบนอาสนะ
  • ห้ามนั่งที่นั่งอันเดียวกับสตรี  หรือกะเทย
  • เข้าไปในโรงฉัน  ภิกษุอ่อนกว่ากำลังฉันอยู่จะลุกให้ 
  • พึงห้ามเธอไว้  แล้วหาที่นั่งอื่นที่ควร
  • จะนอนพักกลางวัน  ท่านให้ปิดประตู
  • ห้ามทำบริเวณรอบกุฎีให้สกปรก
  • ห้ามขึ้นต้นไม้  เว้นไว้แต่มีเหตุจำเป็น
  • ห้ามไปดูการละเล่น  มหรสพต่าง ๆ
  • ห้ามสวดหรือแสดงธรรมด้วยการขับร้อง
  • ห้ามจับวัตถุอนามาส

วัตถุอนามาสมีดังนี้

  • หญิง  เครื่องแต่งกายของหญิง  สัตว์ตัวเมีย
  • เงิน  ทอง  รัตนะ  ๘  ประการ  (มณี  มุกดา  ไพฑูรย์ 
  • ประพาฬ  ทับทิม  บุษราคัม  สังข์  ศิลา)
  • ศัสตราวุธทุกชนิด
  • เครื่องดักสัตว์ทุกชนิด
  • เครื่องดนตรีทุกชนิด
  • ข้าวเปลือก  ผลไม้ที่เกิดอยู่กับที่

     ๓.  วิธีวัตร

          วิธีวัตร  คือ แบบที่ควรปฏิบัติให้เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันในกรณียกิจต่าง ๆ ดังต่อไปนี้

         ๑. วิธีครองผ้า  สบงพับชายเข้ารัดด้วยประคดเอว  ข้างบนปิดสะดือ  ชายด้านล่างให้เสมอครึ่งแข้ง  ปกเข่า  ส่วนการห่มจีวร  สังฆาฏิ         มีสองแบบ  คือ  ห่มเข้าบ้าน  และห่มในวัด

         ๒. วีธีอุ้มบาตร   เวลาเที่ยวบิณฑบาตให้อุ้มบาตร  หรือสะพายบาตรภายในจีวร  เมื่อจะรับภิกษาจึงเปิดจีวรยื่นบาตรออกรับ  รับเสร็จแล้วให้คลุมไว้เช่นเดิม

         ๓. วิธีพับเก็บจีวร  วิธีพับ  ห้ามพับหักกลาง  เพราะถ้าพับบ่อย ๆ            จะทำให้ผ้า เป็นรอย  ขาดง่าย  ให้จีบจีวรด้วยมือกลับไปกลับมา  วิธีเก็บให้พาดไว้บนราว  ไม่ควรวางไว้ที่พื้น

          ๔. วิธีเก็บบาตร  เก็บไว้ใต้เตียงหรือตั่ง  อย่าวางไว้ในที่ประทุษร้ายบาตร

         ๕. วิธีเช็ดรองเท้า  ให้เช็ดด้วยผ้าแห้งก่อน  แล้วจึงเช็ดด้วยผ้าเปียก

         ๖. วิธีพัดให้พระเถระ  ให้พัดที่เท้า  ๑  ครั้ง  ที่ตัว  ๑  ครั้ง  ที่ศีรษะ  ๑  ครั้ง    การพัดที่ศีรษะนั้น  ถ้าท่านห้าม  ก็ไม่ต้องพัด

         ๗. วิธีเปิดหน้าต่าง  ในฤดูหนาว  ให้เปิดกลางวัน  ปิดกลางคืน    ในฤดูร้อน  ให้ปิดกลางวัน  เปิดกลางคืน

         ๘. วิธีเดิน  ให้เดินเรียงแถวตามลำดับพรรษา  เว้นระยะห่างพอให้คนเดินผ่านได้

         ๙. วิธีทำวินัยกรรม  เช่น  แสดงอาบัติ  ให้ห่มผ้าเฉวียงบ่านั่งกระโหย่งประนมมือเป็นต้น