ฮีดสิบสอง-ครองสิบสี่

ฮีดสิบสอง

         ฮีด  หมายถึงจารีต  หรือ ข้อปฏิบัติ

         ฮีดที่  ๑   บุญเข้ากรรม

         ฮีดที่  ๒   บุญคูณลาน

         ฮีดที่  ๓  บุญข้าวจี่,  บุญมาฆะบูชา

         ฮีดที่  ๔ บุญพระเวส

         ฮีดที่  ๕   บุญสงกรานต์

         ฮีดที่  ๖  บุญบั้งไฟ,  บุญวิสาขะบูชา

         ฮีดที่  ๗   บุญซำฮะ  เลี้ยงปู่ตา

         ฮีดที่  ๘  บุญเข้าพรรษา

         ฮีดที่  ๙   บุญข้าวประดับดิน

         ฮีดที่  ๑๐ บุญข้าวสาก

         ฮีดที่  ๑๑ บุญออกพรรษา ปวารณา

        ฮีดที่  ๑๒ บุญกฐิน

ครองสิบสี่

      ครอง  หมายถึง  แนวทาง  หรือทำนองคลองธรรม

  1. เมื่อข้าวกล้าเป็นฮวงเป็นหมากแล้วอย่าฟ้าวกินก่อน  ให้เอาทำบุญให้ทานแก่ผู้มีศีลก่อน  แล้วค่อยกินภายหลัง
  2. อย่าโลภ  ล่ายตายอย  ถอยตาชั่ง  อย่าจ่ายเงินแดง  อย่าแปงเงินด้วง  และอย่ากล่าวคำหยาบช้า  กล้าแข็งต่อกัน
  3. ให้พร้อมกันทำรั้วหรือกำแพงล้อมวัดวาอารามและบ้านเรือนของตน  แล้วปลูกหอเทวดาไว้  ๔  มุมของหมู่บ้านและมุมเรือนตน
  4. เมื่อจักขึ้นเฮือนนั้นให้ส่วยล้างตีนเสียก่อนจึงขึ้น
  5. เมื่อเถิงวันศีล  ๗ – ๘ – ๑๔ – ๑๕  ให้สมมา  (ขอขมา)  ก้อนเส้า  แม่คีไฟ   หัวขั้นได  และประตูที่ตนอาศัยซู่ค่ำคืน
  6. เมื่อจักนอนให้เอาน้ำส่วยล้างตีนก่อนจึงนอน
  7. เถิงวันศีล  ให้เอาดอกไม้ธูปเทียนสมมาผัวแห่งตน  และเถิงวันอุโบสถให้แต่งดอกไม้  ธูปเทียนไปเคนพระสังฆะเจ้า
  8. เถิงวันศีลดับ  ศีลเพ็ง  ให้นิมนต์พระสังฆะเจ้ามาสูตรมงคุลเฮือน  และทำบุญใส่บาตร
  9. เมื่อพระภิกษุมาบิณฑบาตนั้น  อย่าให้เพิ่นคองถ้า  และเวลาใส่บาตรก็อย่าซูนบาตร  และยามใส่บาตรนั้นอย่าใส่เกิบกั้งฮ่มผ้าปกหัวอุ้มหลาน  หรือถือเครื่องศาสตราอาวุธ
  10. เมื่อพระภิกษุเข้าปริวาสกรรม  ให้แต่งขันดอกไม้  ธูปเทียนและเครื่องอัฏฐะบริขารไปถวายท่าน
  11. เมื่อเห็นพระภิกษุผ่านมา  ให้นั่งลงยกมือไหว้แล้วค่อยเจรจา
  12. อย่าเหยียบเงาพระภิกษุ  ผู้มีศีลบริสุทธิ์
  13. อย่าเอาอาหารเงื่อนตนกินแล้วเป็นทานแก่สังฆะเจ้า  และเอาไว้ถ้าผัวกิน
  14. อย่าเสพกามคุณในวันศีล  วันเข้าพรรษา  ออกพรรษา  วันมหาสงกรานต์  ถ้าดื้อเฮ็ด  ได้ลูกหลานมาจะบอกยากสอนยาก